Вилояти Хатлон

Дастур барои сармоягузор

         Омилҳои асосии муваффақияти шумо

• Мавҷудияти ҳифзи давлатӣ ва кафолати ҳуқуқи сармоягузор
• Суботи иҷтимоию  иқтисодӣ
• Сиёсати давлатӣ оид ба дастгирии соҳибкорӣ ва ҳамкорӣ бо сармоягузорон. Мавҷудияти имтиёзҳои андоз ва гумрукӣ барои сармоягузорон
• Мавҷудияти минтақаҳои озоди иқтисодӣ барои фаъолияти соҳибкорӣ бо шартҳои имтиёзнок
• Хароҷоти ками меҳнат ва сиёсати содиқи муҳоҷират барои коргарони соҳибихтисос
• Мавҷудияти инфрасохтори хуби тиҷорат
• Мавҷудияти захираҳои ғании табиӣ
• Дар чорроҳаи роҳҳои тиҷоратии байни Афғонистон, Чин, Узбакистон, Қирғизистон ҷойгир шудааст

Дар бораи Вилояти Хатлон 

• Ҷойгиршавӣ: – Ҷумҳурии Тоҷикистон
• Ташкилшавӣ: – 1992 сол
• Ҳудуд: – 24,6 ҳаз. км. кв
• Аҳолӣ: – ҳамагӣ – 3425,0 ҳаз. нафар,
• Шаҳрӣ: – 611,2 ҳаз. нафар,
• Деҳот: –  2813,8 ҳаз. нафар
• Аҳолии фаъолияти иқтисодӣ: – 891,9 ҳаз. нафар
• Зичии аҳолӣ: – 139,2 нафар дар км. кв
• Маркази маъмурӣ: –  ш. Бохтар

Иқлим: – субтропикӣ, континенталӣ

Дарёҳо:  – Вахш, Панҷ, Қизилсу, Яхсу

Масофа:  – 100 км аз Душанбе  то  Бохтар

Роҳҳои автомобилгард:  – 5424,6 км

Роҳҳои оҳан:  –  423,4 км

Фурудгоҳҳо:  – Бохтар ва Кӯлоб

Мавқеъи ҷуғрофии  вилояти  Хатлон

Вилояти Хатлон яке аз се вилоятест, ки ба ҳайати Ҷумҳурии Тоҷикистон дохил мешавад. Вилоят 24,6 ҳазор километри мураббаъро ишғол менамояд, ки 17% ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистонро ташкил медиҳад. Вилоят дар доманаи ҷанубии Ҳисору – Олой воқеъ буда, дорои 4 шаҳр, 21 ноҳияҳои маъмурӣ. 133 посёлкаи типи кишлоқӣ ва 22 посёлкаи типи шаҳриро ташкил медиҳад.

Шаҳрҳои вилояти Хатлон: – Бохтар, Кӯлоб, Норак, Левакант

Ноҳияҳои маъмури Вилояти Хатлон

• Балҷувон
• Восеъ
• Данғара
• Абдураҳмони Ҷоми
• Дусти
• Қубодиён
• Кушониён
• Муъминобод
• Носири Хисрава
• Панҷ
• Ҷайҳун
• Ҷалолиддини Балхи
• Ҳамадони
• Шамсидин Шоҳин
• Темурмалик
• Фархор
• Ховалинг
• Вахш
• Хуросон
• Шахритус
• Ёвон

Вилоят аз ҷануб бо Афғонистон, аз шимол бо ноҳияҳои тобеи ҷумҳурӣ, аз шарқ бо Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон ва аз ғарб бо Узбекистон ҳамсарҳад мебошад. Объектҳои обҷоришавандаро дарёҳои асосӣ — Вахш, Панҷ, Кофарниҳон ва Қизил-су, инчунин ду обанбори калон — Муъминобод ва Селбур ташкил медиҳанд, ки онҳо ҳам барои обёрӣ ва ҳам барои минтақаҳои истироҳати истифода бурда мешаванд. Иқлими вилояти Хатлон континенталӣ мебошад. Дар миёни манотиқи дигари кишвар, Хатлон гармтарин  минтақаи Тоҷикистон, ба хусус ноҳияҳои Шаҳритӯзу Носири Хусрав маҳсуб мешавад. Зимистон дар даштҳои вилояти Хатлон хеле мулоим буда, ҳарорати ҳаво аз – 20 дараҷа ва дар кӯҳистон то – 35 дараҷа мерасад. Тобистон дар даштҳо хеле гарм буда, ҳарорати ҳаво то + 50 дараҷа мерасад.

Дар районҳои баландкӯҳ аҳолӣ асосан ба чорводорӣ машғул аст. Дар районҳои поёни кӯҳсор боғу токдорӣ, пахта, сабзавот ва ғайра мекоранд.

Таърихи вилояти Хатлон

Вилояти Хатлон моҳи декабри соли 1992 таъсис ёфтааст. Дар водиҳои вилоят заминҳои ҳосилхез, ки аҳолии он аз замонҳои қадим ба зироаткорӣ ва чорводорӣ машғул буд, фаровон аст. Дар тӯли ҳазорсолаҳо дар ин сарзаминҳо давлатҳои тавоно ва сарватманд аз қабили Бохтар, подшоҳии Юнону Бохтар, подшоҳии Кушон, Тохористон ва ғайра, ки дар рушди тамаддун ва фарҳанг саҳми арзанда гузоштаанд, ба вуҷуд омада, пароканда шуданд.

Халқи тоҷик бори аввал дар охири асрҳои IX-X соҳиби давлат гардид. Дар Осиёи Миёна давлати мустақили Сомониён вуҷуд дошт, ки пойтахти он Бухоро буд. Дар замони Сомониён рушди босуръати њунармандї, савдо, маданият, раванди ташаккули халќи тољик ба охир расид. Дар ин давра олим ва мутафаккири барҷаста Абуалӣ ибни Сино, шоир ва файласуф Умари Хайём, асосгузори назми тоҷик Абуабдулло Рӯдакӣ, бузургтарин шоир Фирдавсӣ бо китоби машҳури қаҳрамонии худ «Шоҳнома» зиндагӣ ва эҷод кардаанд.

Маркази маъмурӣ ва таърихии вилояти Хатлон шаҳри Бохтар тақрибан дар асри VII ба вуҷуд омадааст. Шаҳр дар қисми болои водӣ, дар маркази хушманзара воқеъ гардидааст.

Дар наздикии шаҳри Бохтар, дар соҳили дарёи Вахш ҷои ҷолиби таърихӣ – харобаҳои шаҳраки бостонии Лағмон (асрҳои X-XII) мавҷуд аст, ки дар он бостоншиносон қубурҳои обгузари кӯҳна, чоҳҳои бо хишт кашидашуда, деворҳои қалъа бо манораҳо  ёфт шудаанд. Ин минтақа маркази  шаҳри калони аҳолинишини Бохтари қадим мебошад. Дар 12-километрии шарқи Бохтар теппаи баланде  ҳаст, ки бо номи Аҷина-теппа маҳфуз аст, дар он ҷо боқимондаҳои дайри буддоӣ дар асрҳои 7-8 бозёфт  шудаанд. (мамнуъгоҳ, ҳуҷраҳо, ступаҳо, ҳайкалҳо, расмҳои деворӣ), аз ҷумла ҳайкали 12-метрии Буддои, ки ба якпаҳлу, такя кардааст.

Фарҳанг

Вилояти Хатлон низ маркази маданияти баланд дорад. Дар маркази вилоят Театри мусиқию ҳаҷвии Бохтар ба номи  А.Мухаммадҷонов ҷойгир аст, инчунин музеи давлатии вилояти Хатлон «Авасто», Осорхонаи таъриху кишваршиносӣ, кинотеатри ба номи А. Лохутӣ.

Фарҳанги минтақа як ҷаҳонбинии шево ва рангоранги шарқӣ мебошад. Давраи гул-гулшукуфии фарҳанг, рушди илму адаб, таҳкими пояҳои давлатӣ ба давраи ҳукмронии сулолаи Сомониён ва бахусус, яке аз намояндагони барљастаи он Исмоили Сомонї рост меояд. Дар Тоҷикистон шароити мусоид барои тараққиёти илм ва фарҳанг ба заминае табдил ёфт, ки дар он истеъдодӣ як ғала-баи бузурги олимон, шоирон, ходимони давлатӣ нашъунамо ёфт.

Маориф

Муассисаҳои таҳсилоти олии вилояти Хатлон аз муҳандисони дорои ихтисоси васеъ то филологҳо, биологҳо, иқтисоддонҳо ва технологҳо мутахассисони соҳаҳои васеъ тайёр мекунанд. Донишгоҳи давлатии Данғара ба бозори меҳнат қариб дар ҳамаи соҳаҳои хоҷагии қишлоқ — аз духтурони байторӣ cap карда, то гидроэнергетикҳо мутахассисон тайёр мекунад.

• Шумораи муассисаҳои таҳсилоти олии касбӣ – 6,
• Шумораи муассисаҳои маълумоти миёнаи махсус — 25

Дар соли 2020 дар вилоят 7080 нафар мутахассисон касбии олӣ хатм карданд.

Шумораи донишҷӯён –  49656

Шумораи хонандагон — 28360 нафар

Шумораи таҳсилкунандагон  ва хатмкунандагони муассисаҳои таҳсилоти миёнаи касбӣ-техникӣ ва муассисаҳои таҳсилоти олии касбӣ барои солҳои 2015-2020

Хизматрасонӣ ва сайёҳӣ

Вилояти Хатлон як мавзеи беназири сайёҳӣ маҳсуб меёбад, зеро он дорои мероси бузурги фарҳангию таърихӣ, фарҳанги асил, мавқеъи мусоиди ҷуғрофӣ, манзараҳои гуногуни табиӣ, минтақаҳои фароғатӣ, набототу ҳайвонот мебошад.

Дар ҳудуди вилоят се мамнӯъгоҳ мавҷуд аст: «Сари Хосор» дар ноҳияи Балҷувон, «Даштиҷум» дар ноҳияи Ш.Шоҳин ва «Тигровая Балка» дар ноҳияи Дӯстӣ. Дар худуди вилоят чанд оромгоҳҳои ибтидои асри VII, дигар ҷойҳои ҷолиби таърихӣ, аз қабили «Чилдухтарон», мадрасаи Хоҷа Машҳад ва қалъаҳои Қубод, Ҳулбук, ки ба асрхои Х- XII  тааллуқ доранд ва бисьёр дигарон.

Боз як хусусияти ҷолиби минтақа барои ҳама меҳмонону сайёҳон бозорҳои маҳаллӣ ва таомҳои миллии маҳаллӣ – арзиши таърихии миллат мебошад, ки аз мавҷудияти зиёди муассисаҳои хӯроки умумӣ шаҳодат медиҳад, ки гардиши умумии онҳо, аз ҷумла хизматрасонии тарабхонаву меҳмонхонаҳо дар  соли 2020 дар вилояти Хатлон 198,6 млн. сомониро ташкил дод.

Сарфи назар аз ин, дар вилоят марказҳои савдо ва марказҳои фароғатии рушдёфта, супермаркетҳо, анборҳо ва марказҳои логистикӣ вуҷуд надоранд, ки метавонанд барои сармоягузорони эҳтимолӣ низ таваҷҷӯҳ кунанд.

Аҷина-теппаро ба русӣ тарҷума намоем, мешавад “Теппаи шайтон” ва ё  “Теппаи неруҳои бад”). Аҷина – теппа дар 12-километрии шарқи шаҳри Бохтар, маркази маъмурии вилояти Хатлон дар Тоҷикистон бо боқимондаҳои як давраи буддоӣ асрҳои VI-VIII мебошад.

Шаршараи «Сари Хосор» яке аз зеботарин мавзеъҳои Тоҷикистон маҳсуб мешавад, ки дар он шумо метавонед аз муъҷизаҳои табиати ҷумҳурӣ баҳра баред. Шаршара дар баландии 2112 метр аз сатҳи баҳр дар ноҳияи Балҷувони вилояти Хатлони Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷойгир аст.

Шаршара ба ҳудуди Боғи ботаникии Сари Хосор ворид мешавад, ки дар он шумо метавонед бисёр ҳайвоноти ваҳшӣ ва панголинҳо, аз ҷумла Гург, Хирс, Рӯбоҳ, Мор, Сангпушт ва ғайраро вохӯред. Дар омади гап, бояд гуфт, ки баландии шаршара то 57 метр аст.

Ҳаво дар Сари Хосор тобистон чандон гарм нест ва то +38+40 дараҷа ва шабона +15+18 дараҷа гарм мешавад ва ин танҳо дар моҳҳои июн-июл аст. Дар зимистон дар ин ҷо -15-20 дарача мешавад.

Сарватҳои табий. 

Ҳудуди вилоят аз конҳои газ, нафт ва намак-санг бой аст. Дар ҳудуди вилоят 50 кони металлҳои гуногун мавҷуданд. Дар ҳудуди вилояти Хатлон конҳои зиёди металлҳои полихимиявӣ, нодир ва наҷиб: руҳ, сурб, молибден, волфрам, мис, тилло, нуқра, сурма, рут, флюорс, қалъа, уран, висмут, оҳан, марганес, намки ош, магний кашф карда шудааст. Дар ин ҷо низ конҳои ангиш, газ, нафт, мрамор ва масолеҳи бинокорӣ мавҷуд мебошанд.

• Дар вилоят конҳои нафт, ки захираи умумии онҳо ба 45,4 млн. тонна мебошад, кашф карда шудааст, аз он ҷумла: дар минтақаи Вахш – 16,6 млн. тонна ва дар минтақаи Кулоб – 28,8 млн. тонна нафт кашф карда шудаанд.
• Минтақаҳои Вахш ва Кулоб зиёда аз 27 кони тиллои аллювиалӣ доранд, ки 13-тои онҳо фаъолона аз худ карда мешаванд.
• Дар вилоят 4 кони металли нодири стронсий, ки намкҳои он дар саноати металлургия, атомӣ, химия ва дорусозӣ васеъ истифода мешаванд. Захираи умумии маъданҳои дорои стронсий дар конҳои Чалтош, Даудир ва Чилкутан имкон медиҳад, ки дар ин ҷо корхонаи калони маъдани куҳӣ барпо карда шавад, ки соле 180 ҳазор тонна маъдан ҳосил мекунад. Дар ин минтақа захираҳои калони сурб, яъне зуҳуроти руҳ низ муайян шудааст. Пешбинӣ шудааст, ки кони умумии Балҷувон 1,2 млн. тонна сурб ва 1,2 млн. тонна рух дорад.
• Захираҳои асосии намаки сангин дар ҷануби вилоят кашф шудаанд. Захираҳои конҳои Хоҷа – Муъмун, Хоҷа – Сартез, Танобчӣ ва Саманҷоҳ ба даҳҳо миллиард тонна мерасад.
• Дар ноҳияҳои Шаҳритуз ва Қубодиён захираҳои калони ашёи хоми истеҳсоли семент муайян карда шудааст, ки зиёда аз 200 млн. тоннаро ташкил медиҳанд.
• Ҳамчунин дар вилояти Хатлон конҳои гази табий дар манотиқи Балҷувон ва Ҷалолиддини Балхӣ кашф шудаанд.
• Гили муолиҷавии ноҳияи Темурмалик дар табобатӣ истифода мешавад.
• Дар вилоят гиёҳҳои шифобахш низ ёфт шудаанд, ки яке аз онҳо ферула мебошад. Дар минтақаи Бохтар корхонаи коркард ва истеҳсоли гиёҳҳои шифобахш мавҷуд аст.